رباط زیارت

رباط زیارت مجموعه ای از معماری عصر باستانه و شامل یک کاروانسرا ، یک مسجد ،

خانقاه ، آب انبار، یک سقابه و یک آرامگاهه.

این امکانات رباط زیارت رو به صورت منزلی نسبتا مهم سر راه کاروانها به نمایش می گذاشت.

مسجد رباط زیارت رو می شه مهمترین عنصر معماری این مجموعه دانست.

آنچه از مسجد رباط زیارت برجای مانده. تالاری مستطیل شکله، که با سنگ های به اصطلاح لاشه ساخته شده.

بر بلندای دیوارها کتیبه هایی به خط کوفی و با آجرهای زیبا نقش بسته.

ظاهرا این کتیبه ها نقش پاکار پوشش هلالی و آجری تالار رو به عهده داشتن.

در حال حاضر دیوار جنوب غربی تالار فروریخته و جایگاه محراب در آن مشخص نیست

اینطور به نظر می رسه که این تالار کاربری دیگری داشته است

که در قرن چهارم یا پنجم هجری قمری با نصب کتیبه هایی به مسجد تبدیل شده، زیرا ساختار آن مثل مساجد اولیه نیست.

کتیبه های مسجد رباط زیارت با کتیبه های آجی سنگ بست قابل مقایسه ست.

رباط زیارت تا سال۱۳۶۷ ناشناخته بود

منطقه‌ای که در مجاورت روستای فدک قرار گرفته جایگاه مجموعه رباط زیارت است، آن منطقه با وجود آب فراوان و زمین‌های مناسب کشاورزی تقریبا رها شده بود و فقط دو خانوار دامدار در بناهای مخروبۀ باستانی ساکن شده بودند

نفیس‌ترین بخش مجموعه، شبستان مسجد رباط زیارت است،

تالار بزرگ مستطیل شکل که با دیوارهای سنگی ساخته شده و پاکار سقف با آجرچینی و کتیبۀ کوفی بسیار زیبای آجری زینت یافته بود.

آن تالار هم آسیب زیاد دیده بود، سقف و دیوار غربی و دیوار شمالی آن تخریب شده و آجرهای سقف و مقدار زیادی از سنگ‌های دیوارها از محل برده شده بودند، تنها دیوارهای شرقی و جنوبی نیمه ویران و سخت آسیب‌پذیر باقی مانده بودند، تعدادی از سنگ‌های دیوار شرقی را هم از بدنه برداشته بودند تا جایی ‌که آجرچینی‌ها و کتیبه‌ها تکیه‌گاهی نداشتند و ریزش آن‌ها نیز آغاز شده بود.

کشف محراب

در سال ۱۳۶۸ به دلیل ارزش و اهمیت بسیار بالای مجموعه برای مطالعه و پی‌گردی بنا برنامه‌ریزی شد، و طی آن برنامه که منجر به پیدایش پی‌دیوارها و تغییر و تحولات آن‌ها از جمله کشف یک محراب تعبیه شده در پشت دیوار شرقی شد، امکان طرح این فرضیه فراهم شد که تالار شبستان مسجد پیش از اسلام وجود داشته و در اوایل قرن پنجم ه.ق فراز دیوارها آجرچینی و کتیبه‌گذاری شده و از سمت شرقی نیز ایوانی به آن افزوده شده ایوانی که در میانۀ دیوار غربی دارای محرابی گچ‌بری شده و کتیبه‌دار بوده است

مجموعه تاریخی رباط زیارت

مجموعۀ رباط زیارت مشتمل بر یک کاروانسرا، یک مسجد، یک خانقاه، یک مقبره (امام زاده)، یک آب‌انبار، یک سقابه و یک تپۀ باستانی،

در فاصلۀ حدود ۴۴ کیلومتری غرب خواف و حد فاصل شهرهای کهن جنابد (گناباد) و سلامه است.

معماری مسجد مشتمل بر تالار وسیعی است که بر فراز دیوار سنگی آن قاب سر تاسری آجری ایجاد شده و کتیبه ای آجری به شکل کوفی در داخل قاب جای داده شده است.

 اهمیت این مسجد در قدمت زیاد آن و بی نظیر بودن نوع آن است.

از نوع این  مسجد فقط یک نوع دیگر در غزنه افغانستان وجود دارد

در حال حاضر بخش جنوبی تالار و ایوان تبدیل به فضای معماری با کاربردی جدید شده

اما از آثار و شواهد چنین بر می آید که در سمت شمالی تالار ایوانی وجود داشته و در انتهای ایوان محرابی با کتیبه برجسته گچی بوده است.

این بنا در بررسی های سال 1367 کشف و مرمت های اضطراری در ان انجام شده است.

این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۴۹۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حوض انبار رباط زیارت مربوط به قرن نهم هجری بوده است، به شماره ۷۴۷۸ در تاریخ ۱۳۸۱/۱۲/۱۱

سقاوه رباط زیارت که متعلق به قرن نهم هجری و اواخر دوره قاجار است و به شماره ۷۴۸۰  در تاریخ ۱۳۸۱/۱۲/۱۱

اطلاعات کلی

از این مسجد در حال حاضر بقایای یک شبستان مستطیل شکل به طول و عرض15*4/5 متر و ایوانی در کنار آن به عرض دهانه 10 متر و دو رواق طرفین آن بر جای مانده است.

این ایوان در سمت خاوری مجموعه واقع شده و در میانه دارای محرابی کتیبه دار است و آسیب کلی دیده است.

در طرفین محراب دو درگاه ایوان را به شبستان مستطیل شکل مربوط می سازد.

در امتداد محراب ایوان بر میانه باختری شبستان محراب دیگری تعبیه شده است

و در منار آن منبری سنگی با دو پله وجود دارد که از بنای مسجد جدیدتر است.

دیوار خاوری شبستان تا ارتفاع 3 متری تقریبا سالم بر جای مانده است.

در ارتفاع 2 متری این دیوار بقایای کتیبه آجری به پهنای سه متر کشف شده

که به نظر می رسد به صورت سرتاسری شبستان را دور می زده است

و متن بخش های باقیمانده از کتیبه به خط کوفی است

و به وسیله قابی متشکل از دو رج آجر از نمای سنگی دیوار متمایز می شود.

از بالای کتیبه در ارتفاع 3 متری خیر طاق ها و پوشش سقف آغاز می شود.

در همین ضلع آثار دو درگاه کوچک با طاق جناغی مشهود است.

ضخامت دیوار ها یک متر و مصالح آن سنگ لاشه است

در نمای داخل و خارج از لوحه سنگ های تراشیده با زوایای قائمه استفاده کرده اند.

بر اساس نتایج مطالعات باستان شناسی مسجد رباط زیارت جزیی از یک مجموعه بزرگ معماری در قرن پنجم هجری بوده

این مجموعه که از دوران ساسانیان تا عصر صفوی تاریخ‌گذاری می‌شود از جنبه‌های گوناگون قابل مطالعه است

اینستاگرام