چشمه علی دامغان

بنای چشمه علی دامغان مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان دامغان، واقع شده

این اثر در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۱۲۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری

چشمه علی یکی از مهم‌ترین تفریحگاه‌های شهر دامغان در ایران است. مجموعه چشمه علی که یک فضای محصور شده برای تفریح تابستانی شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه به دلیل واقع شدن در قسمت کوهستانی شهرستان دامغان دارای آب و هوای بسیار مناسبی در فصل های بهار و تابستان است که همین موضوع یکی از عوامل جذب بیشتر گردشگر به چشمه علی شده است. این مجموعه از دو بخش قراول‌خانه و سازه درون آب تشکیل شده‌است. دیرینگی سازه‌های درون مجموعه به روزگار صفویان می‌رسد اما کاربری تفریحی آن بیشتر در روزگار قاجار بوده‌است.

در دو سوی سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمن گاه شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم بوده که اکنون ویران شده‌اند. چشمه علی دامغان یکی از خوش آب‌وهواترین تابستانگاه‌های ایران است. در زمان‌های گذشته به این چشمه «هزارچشمه» یا «علی بولاغ» می‌گفتند.

منطقه نمونه گردشگری

در جلسهٔ هیأت وزیران در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۸۶، این منطقه به استناد مادهٔ ۸ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری ملی تعیین شد. در حال حاضر مدیریت چشمه علی برعهده شهرداری کلاته رودبار می‌باشد که با مدیریت و نیروی کار مناسب توانسته بازدید کنندگان زیادی ازنقاط مختلف کشور و حتی خارج از کشور را پذیرا باشد.این مجموعه دارای امکانات رفاهی همچون سوییت و کلبه برای استراحت مسافرین٬ پارکینگ٬ سوپر مارکت٬ بستنی فروشی٬ رستوران سنتی٬ چایخانه سنتی٬ وسایل بازی کودک٬ و… است.

علاقه‌ی فتحعلی شاه به این خطه از ایران به این دلیل است که شهر دامغان در واقع زادگاه وی بوده و او در مولودخانه‌ی دامغان، چشم به جهان گشوده است. وی پس از به سلطنت رسیدن، چندین بار به این شهر سفر کرده است. زمانی که فتحعلی‌شاه برای جلوگیری از پیشرفت‌های نادر میرزا پسر شاهرخ نادری در مشهد به‌سمت خراسان می‌رفت، در این مکان توقف کرد و همان زمان دستور داد که این عمارت را در آنجا بنا کنند.

معماری مجموعه

پس از ساخت عمارت فوق‌، شاه اعلام کرد: «این عمارت، کعبه ثانی نیاز دارد» و دستور داد تا مسجدی در کنار چشمه بسازند.

پس در کنار این عمارت مسجدی با طاق‌های رومی ساخته شد که تا چندین سال قبل نیز آثاری از آن دیده می‌شد.

فتحعلی‌شاه در آن زمان دستور داد وقف‌نامه‌ای را برای چشمه‌علی بر دو سنگ حک کرده و در مسجد نصب کنند،

ولی به‌دلیل عدم کارایی و مخروبه شدن مسجد‌، آثار باقی‌مانده تخریب و مجددا در همان محل مسجدی زیبا احداث شد.

چشمه علی دارای دو دریاچه است که یکی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی شاه قرار دارد.

قسمت اعظم آب چشمه از دریاچه شمالی خارج می‌شود.بنای چشمه‌علی از دو قسمت تشکیل شده است؛ یکی عمارت قراول‌خانه که بنایی خشتی و معماری صفوی دارد و در زمان آغا محمد خان قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته و قسمت دوم، بنایی است که درون آب ساخته شده و پایه‌ای سنگی دارد.

خود بنا آجری است. ساختمان مجموعه چشمه علی که توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است، درسمت شمالی و داخل دریاچه قرار دارد. به فاصله حدود پانصد متر از تپه های آبده، ساختمانی است دو طبقه و دارای ایوان محصور در آب است. طبقه فوقانی و تحتانی از دو طرف باز است و هر کس در آن بنشیند دو طرف دریاچه را می‌ببیند.

در ساختمان‌های تاریخی ایران، به‌ خصوص در قلعه‌ها، ارگ‌ها و برج‌ها قسمتی به نام قراول‌خانه وجود داشته است.

قراول‌خانه‌ها معمولا کاربردهای گوناگونی داشته‌اند، از جمله:

محل استراحت قراول‌ها و انبار اسلحه‌ی آن‌ها، پادگان برای محافظت مناطق، جایگاه نگه‌داری و توقف ارابه‌ها و اسب‌های سلطنتی.

در واقع، قراول‌خانه کلبه‌ی کوچکی بوده که سر راه‌های ورودی به شهر برای گرفتن عوارض از افرادی که محصولات کشاورزی وارد می‌کردند، ساخته و استفاده می‌شده است.

در هر قراول‌خانه دو نفر مأمور دولت از اداره‌ دارایی، شب و روز کشیک می‌دادند تا عوارض لازم را دریافت کنند.

دو سوی سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمن گاه شاهان قاجار بوده‌است.

این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم بوده که اکنون ویران شده‌اند.

بنای سر در مجموعه‌ی چشمه‌علی به آغا محمد خان نسبت داده می‌شود اما با توجه به‌شکل و نوع معماری آن احتمالا به دوره‌های پیش از قاجار (صفویه) برسد. در اسناد مربوط به ثبت مجموعه‌ی چشمه‌علی که مربوط به سال ۱۳۴۸ است،

ساخت بنای اصلی سر در را به دوره‌ی صفویه نسبت داده‌اند.

وجه تسمیه چشمه‌علی

آب این چشمه از مجموعه چشمه‌هایی که کف استخر غربی و پای چنار قدیمی وجود دارد، تامین می‌شود. قدمت و ویژگی‌های طبیعی این منطقه باعث شده است که همواره مورد احترام مردم باشد. روایت‌های مذهبی متعددی نیز درباره‌ی این چشمه در میان مردم رواج دارد. از جمله اینکه این چشمه را حاصل کوبیدن سم اسب حضرت علی (ع) (به نام دلدل) به زمین می‌دانند و از‌ این‌ رو نام این چشمه را چشمه‌علی نامیده‌اند.

اینستاگرام