کتیبه نادری

کتیبه نادری در ابتدای دروازه ارغونشاه و بر بلندای 15 متری از کف رودخانه، کتیبه ای به خط نستعلیق با حاشیه و قاب مزین به نقوش اسلیمی بر دیواره ی صخره ای ایجاد شده

که 24 بیت شعر از سروده های گلبن افشار، در مدح نادر شاه است.

بیت اول سروده فارسی و سایر ابیات ترکی می باشد. گویا این کتیبه ناتمام مانده است.

کتیبه نادری با 24 بیت شعر ترکی – فارسی که در مدخل غربی قلعه کلات در سینه کوه حک‌شده، اشعار به خط ترکی به سال ۱۱۵۵-۱۱۵۷ بر روی صخره بزرگی حک‌شده است.

ارتفاع کتیبه نادری از سطح رودخانه ۱۵ متر بوده است و  ارزش تاریخی فراوانی دارد، به‌طوری‌که بسیاری از مسائل مهم تاریخی عصر افشاریه، به‌خصوص سیاست مذهبی و خارجی و اصل و نسب وی را می‌توان بر پایه آن بررسی کرد.

در این کتیبه نادر اصل نسب ترکی به امیر تیمور و در حوزه مذهب، اشارات و بیاناتی دارد که بسیار درخور توجه است.

در کتیبه نادری به ‌صراحت اعتقاد و علاقه باطنی خویش به خدای یگانه و نیز تمایلاتش را به مذهب تسنن بیان داشته است،

نکته مهم دیگر اینکه اشعار با آوردن نام شاعر دربار نادرشاه (گلبن) افشار در بیت پایانی خاتمه می‌یابد .

از اقدامات نادرشاه برای تقویت و تثبیت زبان نوشتاری ترکی٬ دو کتیبه به دستور وی در کلات نادی و حرم حضرت علی (ص) حکاکی شده است.

کتیبه ترکی کلات نادر با ترجمه

بسم‌الله الرحمن الرحیم و هو الاعلی

1

ایبتیدا حمد-ی خودا-یی احه‌د-و فرد-ی قدیم

قادیر-ی له‌م یزه‌ل-و عالیم-و دانا-و حکیم

İbtida həmd-i Xudâ-yi əhəd-u fərd-u qədim

Qâdir-i ləm yəzəl-u âlim-u dâna-vu həkim

اول ستایش خدای یکتا، آن کس که زمین و زمان را با قدرتش آفرید – خدایی که قادر و ازلی و عالم و دانا و حکیم است.

2

او کی بو کون-و مکانی یارادیب قودرتده‌ن

او کی بو بحر-و بری خلق ائدیب شؤوکه‌تده‌ن

O ki bu kun-u məkanı yaradıb qudrətdən

O ki bu bəhr-u bəri xəlq edib şövkətdən

آن کسی که هر دو عالم را با قدرت خود آفرید –  آن کسی که این دریا و خشکی را با شوکتش خلق کرد.

3

ایکی عاله‌مده اودور بنده‌لره یاوه‌ر-و یار

حیکمه‌تینده‌ن گؤرونور بنده‌له‌ره هر آثار

İki âləmdə odur bəndələrə yâvər-u yar

Hikmətindən görünür bəndələrə hər âsar

او در هر دو عالم یار و یاور بنده هایش است – از روی حکمتش برای بنده هایش همه آثارش دیده می شود

4

خلق-ی عاله‌م هامی مؤحتاجدیر او درگاهه

او ووروب نور-و مینا٬ کؤوکه‌ب-ی مئهر-و ماهه

Xəlq-i âləm hamı möhtâcdır o dərgâhə

O vurub nur-u mina kövkəb-i mehr-u mâhə

همه مردم عالم محتاج درگاه اویند. او نور داده است به مینا و مهر و ماه

5

حمد-ی حقده‌ن سورا اولدو قله‌میم نور افشان

بثنا گستری ختم رسل٬ فخر جهان

Həmd-i Həqdən sora oldu qələmim nurəfşan

Be səna gostəri-ye xətm-e rosol fəxr-e cahan

بعد از ستایش خدا، قلم نور افشان شد – برای ستایش آخرین فرستاده و فخر جهان .

6

نبی-یی هاشیمی-و احمه‌د-و محمود صیفات

کیم خودادان اولا داییم “علیه سلام و صلوات

Nəbi-yi Hâşimi-yo Əhməd-o Məhmud sifât

Kim Xudâdan ola dâyim “əleyhə səlam o sələvat

پیامبری از بنی هاشم که صفات او احمد و محمود است – کسی که برای خداست، دائم برای او سلام و صلوات بفرست .

7

آل-و اصحابینا هم رحمه‌ت-ی بئسیار اولا

اولا حق یاوه‌ری هر کیم اولارا یار- اولا

Âl-u əshabına həm rəhmət-i besyâr ola

Ola Həq yâvəri hər kim olara yâr ola

بر آل و اصحاب او، هم درود زیاد بفرست – حق، کسانی را که یار آن ها باشند، یاری می کند .

8

حمد-ی نئعمه‌ت-ی حقده‌ن سورا٬ با صیدق-ی زبان

فرضدیر بنده‌له‌ره مدح-ی شهه‌نشاه-ی جهان

Həmd-i ne’mət-i Həqdən sora “bâ sidq-i zəban”

Fərzdir bəndələrə mədh-i şəhənşâh-i cahan

با خلوص و نیت و صداقت، حق را ستایش و پیامبر را مدح کن – رواست که بنده ها ستایش شهنشاه جهان کنند.

9

او شهه‌نشاه-ی فله‌ک مرته‌به-یی چرخ-ی سریر

شاه نادیر٬ کی آدی تک یوخ٬ میثل-و نظیر

O şəhənşâh-i fələk mərtəbə-yi çərx-i sərir

Şâh Nâdir ki adı tək yox misl-u nəzir

آن شهنشاه فلک چرخ و تخت جهانی، صاحب تخت و سریر آسمانی – نادر شاه که نامش تک است و مانند و نظیر ندارد .

10

دئمه‌ک اولماز بو شهه‌نشاه٬ بلکی اولا پئیغه ‌مبه‌ ر

یا موقه‌رره‌ب مله‌کیدیر اولوب از نوع-ی بشه‌ر

Demək olmâz bu şəhənşah bəlki ola peyqəmbər

Yâ muqərrəb mələkidir olub əz nov’-i bəşər

نمی توان گفت که این شاه، پیامبر است یا یک فرشته مقرب از جنس بشر،

11

لئیک چون قودره‌ت-ی حق ظاهیر ائدیب بیش از پیش

نظه‌ر-ی حق اونا٬ هر کیمسه دئسه حق٬ دیمیش

Leyk çün qudrət-i Həq zâhir edib biş əz piş

– Nəzər-i Həq ona، hər kimsə desə Həq، dəymiş

لکن چون قدرت خدا بیش از پیش آشکار شد –  نظر او شامل هر کس که حق گو باشد می شود.

12

نیسبه‌ت ایله شره‌ف-و فخر-ی اوجاق-ی تئیمور

حسه‌ب ایله به جهان٬ شاه-ی شهاندیر مشهور

Nisbət ilə şərəf-u fəxr-i ocâq-i Teymur

Həsəb ilə be cahan şâh-i şəhandır məşhur

نسبش را بدان که از دودمان امیر تیمور است – حسب و منزلت این ایل و شاه شاهان در جهان مشهور است .

13

موصطافا خولق-و مسیحا دم-و یوسیف طلعه‌ت

بوعلی دانیش-و حاته‌م کف-و لوقمان حیکمه‌ت

Mustəfa xulq-u Məsiha dəm-u Yusif təl’ət

Buəli dâniş-u Hâtəm kəf-u Luqman hikmət

اخلاق مصطفی، دم مسیحا و چهره یوسف دارد – علم ابوعلی سینا، بخشش حاتم و حکمت لقمان دارد

14

قابیلییه‌تله اونا وئردی خوداوه‌ند-ی کریم،

تاج-و تخت-ی شه ی-و عدل-و کره‌م٬ خلق-ی عظیم

Qabiliyyətlə ona verdi Xudâvənd-i Kərim

Tâc-u təxt-i şəhi-yu ədl-u kərəm xəlq-i əzim

همه این نعمت ها را خداوند کریم به او داده و او قابلیت و شایستگی تمام این نعمت ها را دارد – تاج و تخت پادشاهی و عدل و کرم و اخلاق نیکو .

15

هر شرافه‌ت کی دئسه‌م شاه-ی شهاندیر کامیل

مرحه‌مه‌تده‌ن اونون الطاف-ی خودادیر شامیل

Hər şərâfət ki desəm şâh-i şəhandır kâmil

Mərhəmətdən onun əltaf-i Xudâdır şâmil

تمام شرافت ها به صورت کامل به شاه شاهان داده شده است – مرحمتی بوده از الطاف بی پایان خداوند.

16

ائعتیقادی (بئله دیر ؟) او شه-ی پاکیزه نهاد

باغلامیش صیدق خداوه‌نده ائده‌رله‌ر بئله یاد

E’tiqadı belədir o şəh-i pâkizə nəhad

Bağlamış sidq Xudâvəndə edərlər belə yâd

آن شاه پاکیزه سرشت، به خداوند اعتفادی پاک و صادق دارد و با صداقت، امیدش را به خدا بسته و همیشه در ذکر و یاد خداست

17

اله گیرمه‌ز بئله دئوله‌ت “به سپاه و شمشیر

اولا بیلمه‌ز بئله ایقبال “به فضل و تدبیر

Ələ girməz belə dövlət “be sepah o şəmşir

Olabilməz belə iqbal “be fəzl o tədbir

و این طور دولتی با سپاه و شمشیر به دست نمی آید – و این طور اقبالی به فضل و تدبیر حاصل نمی شود.

18

سن ویریبسه‌ن اونا بو سلطه‌نه‌ت-و تخت-و سیپاه

سن ویریبسه‌ن اونا تاج-و کمه‌ر-و فرر-و کولاه

Sən veribsən ona bu səltənət-u təxt-u sipah

Sən veribsən ona tâc-u kəmər-u fərr-u kulah

تو دادی به او سلطنت و تخت و سپاه تو دادی، به او تاج و کمر و فر و کلاه  داده ای.

19

دئوله‌تیم حافیظی سنسه‌ن٬ سنه‌دیر اوممیدیم

من سنه باغلامیشام صیدق٬ بودور تأییدیم

Dövlətim hâfizi sənsən sənədir ümmidim

Mən sənə bağlamışam sidq budur tə’yidim

حافظ دولتم تویی و امیدم به توست ، من از سر صداقت به تو دلبسته ام و این است علت تاییدم

20

دئوله‌تیم مونگیرینی سن (ائله‌دین؟) خوار-و ذلیل

دوشمه‌نیم کورلوغونا یاوه‌ر اول٬ ائی ربب-ی جلیل

Dövlətim mün*****ni sən elədin xâr-u zəlil

Düşmənim korluğuna yâvər ol ey Rəbb-i cəlil

منکرین دولتم را تو خوار و ذلیل کرده ای برای کوری چشم دشمنان، یاورم باش خداوند جلیل.

21

چونکی صیدقی بئله‌دیر حققینه ” از روی یقین

بو سبه‌بده‌ن اونا الطاف-ی خودا اولدو موعین

Çünki sidqi belədir Həqqinə “əz ruy-i yəqin

By səbəbdən ona əltâf-i Xudâ oldu muin

چون که صداقتش اینگونه و از روی یقین است – به همین دلیل ، الطاف خدا شامل حال او شد .

22

الینی توتدو خوداوه‌ند-ی جهان قودره‌تده‌ن

کامیاب ائتدی اونو معدیله‌ت-و شؤوکه‌تده‌ن

Əlini tutdu Xudâvənd-i cahan qudrətdən

Kâmyab etdi onu mə’dilət-u şövkətdən

خدای جهان با قدرتت دستش را گرفت، او را با عدل و شوکتش کامیاب کرد .

23

بخت-و ایقبال ایله هئچ کیم بئله اولماز باقی

گون کیمی دئوله‌تینه٬ عاله‌مه٬ رؤوشه‌ن باقی

Bəxt-u iqbal ilə heç kim belə olmaz bâqi

Gün kimi dövlətinə aləmə rövşən baqi

بخت و اقبال اینطور برای هیچ کس باقی نخواهد ماند – چون مانند آفتاب بر دولتش و جهان می تابد .

24

شاخ-ی گول نشو-و نوما (بولدو؟) نم-ی فئیضینده‌ن

کی بو اشعار اولوب مدحسرا “گولبون”ده‌ن

Şax-i gül nəşv-u numa buldu nəm-i feyzindən

Ki bu əş’ar olub mədhsəra “Gülbün”dən

رویش شاخ و گل از فیض و برکت اوست – این اشعار از قریحه مدیحه سرا گلبن است.

اینستاگرام