روستای پلکانی ماسوله

روستای پلکانی ماسوله در جنوب غربی استان گیلان و در فاصله ۶۰ کیلومتری

شهر رشت در بخش سردار جنگل فومن واقع شده است.

وسعت شهر فعلی ماسوله، معادل ۱۰۰ هکتار است.

ارتفاع ماسوله از سطح دریاهای آزاد، ۱,۰۵۰ متر است.

قابل به ذکر است که به‌دلیل پلکانی بودن این روستا، بین پایین‌ترین و بالاترین نقطه آن حدود ۱۲۰ متر اختلاف ارتفاع وجود دارد.

اطراف این شهر، پوشیده از جنگل است و راه اصلی ارتباط با آن، جاده فومن است.

ماسوله گیلان از جاهای دیدنی فومن و شهری سنتی و قدیمی است که با وجود خانه‌های زردرنگ در پس‌زمینه سبز جنگل و کوه‌های خوش‌رنگ در دنیایی مه‌آلود، بیشتر شبیه به یک کارت پستال است.

ماسوله جزء یکی از معدود شهرهای بدون وسیله نقلیه موتوری در دنیا است

که با کوچه باغ‌های باریک و پله‌پله، تردد هرگونه وسایل نقلیه را غیرممکن کرده است.

تاریخچه ماسوله

ماسوله، شهری با قدمتی از ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ سال است. ماسوله قدیم که با نام «کهنه ماسوله» نیز شناخته می‌شود،

در فاصله پنج کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال و ۶ کیلومتری شمال غرب شهر فعلی ماسوله قرار گرفته است و سکونتگاه اولیه و قدیمی اهالی این شهر بوده است.

نخستین کاوش‌های باستانی در این محوطه توسط هیئت سازمان میراث فرهنگی استان گیلان از شهرستان فومن در شهریور ماه ۱۳۷۴ انجام شد.

یافته‌های باستان‌شناسان از معادن آهن و کوره‌های ذوب فلزات نشان داد که ماسوله قدیم در قرن پنجم تا هشتم هجری از مراکز مهم ایران در زمینه فلزکاری به شمار می‌رفته است.

یکی از کشفیات گروه باستان‌شناسی، سفال‌های آبدار رنگارنگ، متعلق به دوره سلجوقی بود

اهمیت و اعتبار تاریخی این شهر را نشان می‌دهد. پس از این کشفیات، کهنه ماسوله در شهریور سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

دلیل کوچ اهالی ماسوله از کهنه ماسوله به شهر فعلی، به نظر زلزله‌ای بزرگ در سال ۸۹۰ هجری قمری بوده است.

البته طبق روایتی دیگر، همه‌گیری بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری، دلیل اصلی کوچ مردم بوده است.

بنابراین، شهر فعلی ماسوله از قرن هشتم هجری (قرن چهاردهم میلادی)، محل زندگی اهالی کهنه ماسوله و دیگر نقاط مختلف ایران بوده است.

از تحولات معاصر در ماسوله فعلی می‌توان به تاسیس کتابخانه عمومی ماسوله در سال ۱۲۸۹، تاسیس نخستین مدرسه دولتی در سال ۱۲۹۳، رویارویی قوای جنگل با قوای روس در جریان اشغال ایران در جنگ جهانی اول درسال ۱۲۹۴، تاسیس اداره پست در سال ۱۲۹۵، تاسیس شهرداری در سال ۱۳۱۱، تعطیلی شهرداری در سال ۱۳۱۸ (شروع مجدد در سال ۱۳۴۱) و راه‌اندازی تلفن در سال ۱۳۱۶ اشاره کرد.

نحوه پیدایش ماسوله

یکی از فرضیه‌های شکل‌گیری شهر ماسوله به قرن سوم هجری قمری برمی‌گردد؛ زمانی که «آقاسید جمال الدین اشرف» در حال فرار از طارم بود که یکی از همراهان مجروح او به این منطقه پناه آورد.

وی قبل از مرگ از چوپانی درخواست کرد تا او را در همین محل به خاک بسپارد.

گفته می‌شود پس از خاکسپاری وی چوپان‌ها کم کم گرد مزار او جمع شدند

و در گذر زمان، خانه‌ها و بناهایی در آنجا ساختند و کهنه ماسوله به‌تدریج شکل گرفت.
ماسوله در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، تحت اختیار ارتش بود و وظیفه ساخت گلوله برای توپخانه ایران را به عهده داشت.

معماری ماسوله

معماری ماسوله، متعلق به دوران زندیه است و مانند بسیاری از یگر نقاط کوهپایه‌ای به‌صورت پلکانی ساخته شده است.

ماسوله به دلیل آب و هوا، شیب زمین، برای دفاع راحت‌تر در برابر غارتگران در زمان قدیم

و البته با برخورداری از معماران ماهر به‌صورت زنجیروار ساخته شده‌ است.
مصالح استفاده شده در خانه‌های پلکانی ماسوله، چوب، سنگ و خشت است.

این خانه‌ها معمولا دو طبقه هستند و خانه یک طبقه یا سه طبقه کمتر در این شهر دیده می‌شود.

به‌طور کلی هر خانه ماسوله از دو قسمت تشکیل می‌شود؛ قسمت زمستانی و قسمت تابستانی.

قسمت زمستانی که در زبان محلی با عنوان «سومه» شناخته می‌شود

اتاق کوچکی است که در عقب خانه قرار دارد و نور چندانی به آن نمی‌تابد.

تنها نقطه نورگیر این اتاق کوچک، «لون» نام دارد.

در وسط قسمت زمستانی خانه‌های ماسوله، یک کوره برای آشپزی و درست کردن غذا و البته تامین گرما تعبیه شده است.

قسمت تابستان‌نشین یا «اتاق پیشخوان»

دارای پنجره‌های ارسی چوبی مزین به شیشه‌های بسیار زیباو رنگارنگ و چند طاقچه جانبی برای ظروف و وسایل است.

از این بخش خانه تنها در فصل تابستان استفاده می‌شود.

در برخی از خانه‌های ماسوله، علاوه بر قسمت تابستان‌نشین، اتاقکی روی بام ساخته شده است

که در زبان محلی به آن، «برج» می‌گویند.

بام خانه‌های ماسوله

متمایل به کوه ساخته می‌شوند و قسمت پیشین منازل بر عقب آن‌ها مسلط است.

در ساخت خانه‌های ماسوله از معماری برونگرا استفاده شده است.

در این سبک از معماری، خانه‌ها تا حد امکان در ارتفاع ساخته می‌شوند و از دو یا چهار جهت باز هستند.

شهر ماسوله دارای زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های معتدل است

و به همین دلیل، خانه‌ها را در بخش جنوبی ساخته‌اند تا بیشترین میزان تابش آفتاب و گرمایش را در فصول سرد سال داشته باشند.

جالب است بدانید که پس از ثبت ماسوله به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی، سازمان میراث فرهنگی و سازمان حفاظت از محیط زیست اجازه ساخت‌وساز و توسعه شهر را صادر نکردند

و به همین دلیل، سفر به شهر پلکانی ماسوله، همچون سفری به قعر تاریخ می‌ماند.

این شهر در حال حاضر در برابر مشکلانی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمین‌لرزه، تصرف به‌منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب حفاظت می‌شود و در صف انتظار جهت ثبت به‌عنوان میراث جهانی یونسکو برای حفاظت بیشتر قرار دارد.

بافت و محلات ماسوله

ماسوله دارای ۴ محله اصلی به نام‌های «خانه بر» (خونَ وَر)، «مسجدبر» (مَزَ وَر)، «کِی سَر» شامل «کَفا کِی سَر» و «بِنَ کِی سر» و «اسد محله» (اَسَ مَل) و بازاری چهار طبقه است. بیش از ۳۵۰ واحد مسکونی در ماسوله وجود دارند.
آیا می دانید که صد سال پیش، تعداد واحدهای مسکونی ماسوله، ۶۰۰ واحد بوده است.

بیش از ۱۲۰ واحد تجاری در بازار ماسوله، بیش از چهار کاروان‌سرا،

دو حمام خزینه دار، بیش از ۳۳ چشمه عمومی (خونی)، ۱۰ مسجد و پنج امام‌زاده نیز در ماسوله وجود دارد.

آبشار کوشم، بلندترین آبشار ماسوله با ارتفاع ۳۰ متر در انتهای دره جنگلی ماسوله و در ارتفاعات این منطقه قرار دارد

آبشار «خُرَّم بو» که در زبان تالشی، به‌صورت «خَربُو» تلفظ می‌شود، یکی از زیباترین آبشارهای این منطقه است که در کنار جنگل‌های اطراف، به خرمی بهشت می‌ماند. این آبشار، یکی از بکرترین جاذبه‌های طبیعی ماسوله است و کمتر کسی به بازدید از آن می‌رود.

آبشار تریشوم یا «تروشوم» یکی از آبشارهای پرآب و مبهوت‌کننده استان گیلان است که در دامنه قله تریشوم ماسوله قرار دارد

آبشار لارچشمه، یک پدیده طبیعی بی‌نظیر و زیبا با ارتفاع حدود ۶ متر است که در میان درختان سرسبز و متراکم جنگل‌های شمال ایران قرار دارد.

قله شاه معلم که با نام ماسوله داغی نیز شناخته می‌شود، با ارتفاع ۳۰۵۰ متر در شمال غربی ماسوله، دومین قله بلند استان گیلان است که در میان کوهنوردان به‌دلیل راه سخت و زیبایی بی‌بدیل چشم‌اندازهای آن، از جایگاه و اهمیت بخصوصی برخوردار است. داغی در زبان آذری به‌معنای «کوه» است و ماسوله داغی یا شاه معلم به‌معنای «کوه ماسوله» است.

در سال‌های گذشته چهار پل چوبی روی رودخانه احداث شدند که از مهم‌ترین و پرکاربردترین آن‌ها می توان به پل بنا علی و پل حاجی محمدحسن اشاره کرد.

جمعیت

جمعیت شهر ماسوله تا سال ۱۳۲۰، حدود سی هزار نفر بوده

اما طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، به‌علت مهاجرت، زلزله خرداد ۱۳۶۹ و اصلاحات ارضی، کمتر از ۴۰۰ نفر (حدود ۱۴۷ خانواده) در این شهر زندگی می‌کنند.

غذای سنتی ماسوله

انواع غذاهای شمالی و محلی در رستوران‌های ماسوله سرو می‌شود که در میان آن‌ها می‌توان به کباب ترش، باقلا قاتق، میرزاقاسمی و شامی کباب اشاره کرد.

سوغات ماسوله

بازار شهر ماسوله، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر است که می‌توان در آن انواع سوغاتی از جمله چموش، گلیم، محصولات حصیری، شال و جوراب، صنایع چوبی و فلزی، لباس‌های محلی و شیرینی اگردک، عروسک‌های کوچک رنگارنگ کاموایی، دستکش و روفرشی (نوعی جوراب ساق کوتاه) نخی و پشمی، لیف حمام، جوراب ساق کوتاه و بلند، کلاه پشمی و غیره را خریداری کرد.

رب انار، لواشک، گلپر، اگردک و خوراکی‌های هیجان‌انگیز دیگر نیز از جمله سوغاتی‌های شهر ماسوله هستند

زبان اصلی

مردم ماسوله، «موسلی» است که به زبان «تالشی»، زبان مردم غرب گیلان شباهت زیادی دارد.

ماسوله با هوایی مه‌آلود و سرشار از عطر دلنشین بابونه و گلپر و با آب و هوایی کوهستانی،

با بهارهای سرزنده و آکنده از ابرهای باران‌زا، تابستان‌هایی معتدل و خنک،

پاییزی به هفت رنگ رنگین‌کمان و زمستان‌هایی سرد و برفی شناخته می‌شود.

ماسوله بیش از یک ماه سال در یخبندان شدید به سر می‌برد.

بیشتر روزها هوا ابری و مه‌آلود است و رطوبت نسبتا بالایی به‌علت بارش برف و باران بسیار در ماسوله احساس می‌شود.

ماسوله بیش از صد روز مه‌آلود دارد و متوسط دمای سالانه، حدود ۱۲ درجه سانتی‌گراد است.

بهترین زمان سفر به ماسوله در ماه‌های اردیبهشت تا آبان است.

شهر کنونی ماسوله در مختصات جغرافیایی

با طول ۴۸ درجه و ۵۹ دقیقه شرقی و عرض ۳۷ درجه و ۹ دقیقه شمالی در دل رشته کوه‌هایی زیبا و بی‌بدیل قرار دارد

ماسوله گیلان، سمبل روستاهای پلکانی ایران

سال‌ شمار تحولات معاصر شهر ماسوله

• ۱۲۸۹: ایجاد کتابخانه (کتابخانه عمومی) ماسوله با هزار جلد کتاب خطی.
• ۱۲۸۹: تأسیس نخستین مدرسه در ماسوله (مدرسه اسلامیه).
• ۱۲۹۳: تأسیس نخستین مدرسه دولتی (مدرسه ایمان).
• بهمن ۱۲۹۴: رویارویی قوای جنگل با قوای روس در جریان اشغال ایران در جنگ جهانی اول.
• ۱۲۹۵: تأسیس اداره پست.
• ۱۳۰۴: تأسیس اداره دارایی.
• ۱۳۰۸: تأسیس اداره آمار (ثبت احوال).
• ۱۳۱۱: تأسیس شهرداری ماسوله.
• ۱۳۱۶: راه اندازی تلفن.
• ۱۳۱۷: تأسیس اداره امنیه.
• ۱۳۲۴: رویارویی قوای دولتی در ماسوله با فرقه دموکرات آذربایجان که از راه ماسوله قصد ورود به گیلان را داشت. (فرقه دموکرات آذربایجان نام سازمانی سیاسی بود که شوروی برای ضمیمه ساختن شمال غربی ایران به خاک خود در سال ۱۹۴۵ میلادی تأسیس کرد).
• ۳۰ مرداد ۱۳۵۴: ثبت ماسوله در فهرست آثار ملی به شماره ۱۰۹۰.
• شهریور ۱۳۸۵: ثبت کهنه ماسوله در فهرست آثار ملی
• 1356 تدوین اولین ضوابط حفاظتی میراث فرهنگی بافت
• 1376 ابلاغ مجموعه ضوابط حفاظتی عرصه و حریم ماسوله
• 1393 ابلاغ ضوابط حفاظتی بازنگری حریم و عرصه منظر فرهنگی ماسوله

ماسوله دارای ۴ محله اصلی به نام‌های «خانه بر» (خونَ وَر)، «مسجدبر» (مَزَ وَر)، «کِی سَر» شامل «کَفا کِی سَر» و «بِنَ کِی سر» و «اسد محله» (اَسَ مَل) و بازاری چهار طبقه است. بیش از ۳۵۰ واحد مسکونی در ماسوله وجود دارند. جالب است بدانید که تنها یک صد سال پیش، تعداد واحدهای مسکونی ماسوله، ۶۰۰ واحد بوده است.

فاصله فومن تا ماسوله : 35 کیلومتر

فاصله تهران تا ماسوله :382 کیلومتر

فاصله ماکلوان تا ماسوله:20 کیلومتر

مدت بازدید : یک روز کامل

هزینه بازید : رایگان

اینستاگرام