مجموعه معماری مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی

این مجموعه با شکوه در جنوب شهر تایباد واقع شده است و آرامگاه مولانا زین الدین ابوبکر در فضایی باز مقابل بنایی رفیع در پناه درخت پسته ای کهنسال بچشم می خورد. دو لوح خاکستری یکی بر روی قبر و دیگری در بالاسر آن به صورت افراشته وجود دارد. بر روی سنگ مزار وی به قلم زیبای نستعلیق این عبارت دیده می شود( کل شی هالک الا وجهه، هذا مرقد مرحوم قطب الاقطاب

مولانا، شیخ زین الدین ابابکر بن شیخ علی بن شیخ ابوبکر بن شیخ احمد بن شیخ « محمد بن » شیخ محمودبن شیخ سهیل تایبادی وفات یوم پنجشنبه سلخ محرم 791 ). و بر روی سنگ قبر افراشته این عارف چنین نگاشته شده:

سنه احدی و تسعین بود تاریخ            گذشتــه هفتصد از سلخ محرم

شـده نصف النهار از پنـج شنبه           که  روح  پاک مولانـای  اعظـم

سوی خلد برین رفتند و ملایک           همه گفتنداز جان « خیرمقدم »

در مجاورت آرامگاه مسجد یا گنبد خانه، ایوانی زیبا با طاق آهنگ، و دو حجره دو اشکوبه در طرفین به پاس حرمت آن صوفی زاهد ساخته شده است. کتیبه ایوان بنا به خط ثلث با آجرمعرق برزمینه کاشی فیروزه ای که از جمله نفایس هنری است شامل یازده آیه اول از سوره مبارکه « کهف» است و کاتب آن « جلال الدین بن محمد بن جعفر » می باشد. علاوه بر آن کتیبه ای دیگر به خط ثلث، پیرامون کمرگاه ایوان را دور می زند که حاوی عباراتی تاریخی در باره زمینه بنیان این بنای رفیع است. فضای زیر گنبد با عناصر تزئینی و کاربندی آراسته شده و ازاره های آن به شیوه گره سازی با تلفیق سنگ و کاشی معرق آذین بخش این قسمت گردیده و بعد ها ازاره، محلی شده است برای ثبت یادگاری های زیبا در طول زمان که بعضی از آنها به رجال مشهور آن دوره و قرون پس از آن تعلق دارد. همچنین درب چوبی نصب شده در بنا از ارزش تاریخی بسیاری برخوردار است که بر روی آن کتیبه ای بسیار زیبا به خط ثلث حاوی عبارت « مفتاح الجنه، لااله الا الله، محمد رسول الله » به چشم می خورد. نمای بیرونی بنا شامل تزئینات کاشیکاری و آجر کاری های ظریفی است که با خطوط معقلی، موتیفها، نقوش اسلیمی و خطایی آراسته شده است. علاوه بر آن اطراف صحن مزار، مشتمل بر ایوانچه هایی است که فضای خاصی را برای این مکان فراهم آورده است. به استناد کتیبه موجود، کار ساختمان بنای مزار مولانا در سال 848 ه.ق مقارن با زمامداری شاهرخ پسر تیمور به پایان رسیده و بانی آن « غیاث الدین پیر احمد خوافی » وزیر با درایت وی بوده است.

یادگاریهای مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی

وجودبنای ارزشمند مسجدمزارمولاناویادگاری هاودست نوشته ها حکایت ازارادت وتوجه تعدادزیادی از شخصیت ها ومردم بجناب مولانازین الدین ابوبکربوده است وخودگویای مقام والای این عالم ربانی می باشد.یادگاری ها ودست نوشتـه های مزارمولانـابعضی ازوقایع مهـم تاریخی ورفت وآمده شخصیت ها، رجال وافرادی که دربین شهرهای مهم خراسان (هرات ، مشهد مقدس ونیشابور)رابازگومی کند.

با مطالعه یادگاری هاو دست نوشته های مزار مولانا می توان به درجات و اعتقادات صاحبان دست نوشته ها پی برد. این اشخاص پس از حضور بر سر مزار این عالم ربانی و وارع صمدانی و قرار گرفتن در این فضای معنوی و مشاهده بنای زیبای مسجد و ایوان رفیع که سر بر آسمان می ساید نتوانستند بر احساسات خود غلبه کنند و به همین جهت هر یک به نوعی مکنونات قلـبی خود را حتی بصورت یک یادگاری از حضـوری بیاد مانـدنی بر ازاره این مسجد تاریخی ثبت کرده و این احساس را با نوشتن آیه ای از قرآن کریم، احادیث نبوی یا کلامی از بزرگان بصورت شعر یا نثر بیان نموده اند.