چهار طاقی بازه هور

چهار طاقی بازه هور بنای سنگی متعلق به دوره (ساسانی) در فاصله تقریبی 65 کیلومتری جنوب شهر مشهد

و در مجاورت روستای رباط سفید در کنار جاده قدیم مشهد- تربت حیدریه

برکنار دره ای معروف به بازه هور به معنی دره خورشید واقع شده است.

بنای بازه هور دارای سه ورودی و یک گنبد مرتفع است.

برخی از این بنا به عنوان آتشکده نام برده اند

در حالی که به اعتقاد پژوهشگران آنچه اکنون بر جای مانده هسته مرکزی یک مجموعه معماری با کاربری حفاظت از راه در مقابل راهزنان است.

این بنا به لحاظ کاربری شیوه های معماری ایرانی و برخورداری در شکل گیری گنبد حائز اهمیت است
چهارطاقی بازه‌هور یا آتشکده بازه‌هور (که با نام بنای سنگی بازه‌هور خرابه‌های عهد ساسانی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است)

مربوط به دوره ساسانیان است و در جاده مشهد-تربت حیدریه، یک کیلومتری جنوب روستای رباط سفید واقع شده‌است.

این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹ (اولین اثر ثبت شده در خراسان) به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است

تاریخ بنا چهار طاقی بازه هور

بنای چهارطاقی بازه‌هور در دوره پادشاهی پارتیان که از ۲۴۹ پیش از میلاد تا ۲۲۶ میلادی برقرار بوده

و در محدوده خراسان بزرگ مقر قوم پارت، ساخته شده‌است.

«آرتور اپهام پوپ» شرق‌شناس برجسته آمریکایی، معتقد است که سقف نیم دایره این بنا، قدیمیترین گنبد جهان است.

بنای چهار طاقی بازه هور دارای سه ورودی است و ساختار بنا به گونه ای است که به نظر می‌رسد بخشی باقیمانده از یک مجموعه معماری بوده‌است
در سال ۲۰۱۱ یکی از پژوهشگران ایرانی نظریه وجود خاصیت نجومی این بنا را با دلایل مستند مطرح نموده‌است
معماری این بنا چهار طاقی است که از چهار طرف باز بوده و عناصری گنبدی بر فراز آن قرار گرفته است.
فضای ورودی نیز دارای سه درگاهی بلند و عریض است که احتمالاً در حکم تالار ورودی به فضاهای معماری طرفین به شمار می‌آید

اما ورودی اصلی بنا از ضلع غربی ایجاد شده که درگاهی‌های همسان در اطراف، حاکی از الحاقات پیرامون آن است.

در سطح فوقانی پلان مربع بنا چوب‌هایی برکنج آن نصب شده

که احتمالاً گام‌های اولیه برای ایجاد گوشواره به‌منظور ایجاد گنبد در بناها بوده است.
این بنا در واقع هسته مرکزی یک مجموعه معماری است

و به فاصله نزدیکی از آن ویرانه‌های قلعه‌های تاریخی دختر و پسر مشاهده می‌شود.
بازه به معنی دره و هور به معنی خورشید است که بر روی هم بازه هور به معنی دره خورشید است.

این آتشکده اهمیت تاریخی جلگه رخ را نشان می دهد، به طوری که در منابع آمده است:

از روزگار باستان دارای اهمیت و اعتبار بوده است، وجود آتشکده است در بازه هور.

نوع معماری

ساختمان این بنا از سنگ و گچ است.

ویرانه های دو قلعه تاریخی و قدیمی به نام قلعه دختر و قلعه پسر بر فراز کوهستان بازه هور

و در دو سمت این آتشکده باقی مانده است که نشانه مجموعه معماری بزرگتری به مرکزیت بازه هور است.

این بنا مربوط به اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان است

و حدودا به قرن سوم میلادی تعلق دارد.

گنبد این بنا برخلاف شیوه معمول ساخته شده است.

در این بنا الوارهای چوبی در گوشه های قاعده مربع بنا کار گذاشته شده و مربع را به هشت ضلعی بدل کرده است.

این تکنیک در چهارتاقی نیاسر کاشان نیز اجرا شده است.
ابعاد این آتشکده 23 در 15.5 متر، گنبد 7 متر، ضخامت ستون از بیرون 5.75 تا 6 متر،

ضخامت ستون از داخل 4 متر، شعاع هلال تاق ها 3.75 متر است.

این بنا در اطراف دارای الحاقاتی از جمله راهرو، ایوان و دیوار بوده که آثار معماری آن در کناره های بنا به چشم می خورد.
بازه هور در رده نخستین بناهایی است که چوب در گوشه سازی و رساندن چهارگوش به دایره گنبد، در آن به کار رفته است

و جزو اولین بناهای گنبدی ایران و جهان است.

با توجه به پیشینه تاریخی منطقه و کشف سکه های ساسانی در اطراف بنا، می توان به ارزش و اهمیت تاریخی جلگه رخ پی برد.
آدرس: 65 کیلومتری جنوب شهر مشهد و در مجاورت روستای رباط سفید در کنار جاده قدیم مشهد- تربت حیدریه

اینستاگرام